مقایسه اعتراضات در ترکیه و قیام‌های ایران نشان‌دهنده تفاوت‌های ساختاری، اجتماعی و سیاسی در این دو کشور است. چند عامل کلیدی را می‌توان در این زمینه بررسی کرد:
۱. ماهیت نظام سیاسی و ساختار حکومتی ترکیه
نظام ترکیه به‌رغم اقتدارگرایی رو به رشد رجب طیب اردوغان، همچنان ساختارهای دموکراتیک‌تری نسبت به ایران دارد. رسانه‌های مستقل، احزاب مخالف و برخی نهادهای مدنی هنوز وجود دارند، که امکان سازماندهی اعتراضات را فراهم می‌کند.
ایران: نظام جمهوری اسلامی یک حکومت ایدئولوژیک و امنیت‌محور است که کمترین میزان تساهل را نسبت به اعتراضات نشان می‌دهد. هر نوع تجمعی بلافاصله با سرکوب شدید مواجه می‌شود.
۲. سازماندهی و استمرار اعتراضات ترکیه: اعتراضات در این کشور اغلب توسط گروه‌های سیاسی، اتحادیه‌های کارگری، دانشگاهیان و روشنفکران هدایت می‌شود، که تجربه و منابع لازم برای استمرار اعتراضات را دارند.
ایران: اعتراضات ایران بیشتر خودجوش و بدون رهبری مشخص هستند. به دلیل سرکوب شدید، هرگونه سازماندهی بلندمدت دشوار است و اعتراضات معمولاً به سرعت پراکنده می‌شوند.
۳. شدت سرکوب و حضور نیروهای امنیتی ترکیه: دولت اردوغان نیز اعتراضات را سرکوب می‌کند، اما شدت و گستره آن کمتر از ایران است. برخوردها در ترکیه بیشتر شامل بازداشت و برخوردهای محدود امنیتی است، در حالی که در ایران سرکوب‌ها شامل خشونت شدید، بازداشت‌های گسترده، اعدام و کنترل شدید اطلاعاتی است.
ایران: نیروهای امنیتی (سپاه، بسیج، پلیس ضد شورش و وزارت اطلاعات) در ایران با استفاده از خشونت افراطی، اینترنت‌زدایی و روش‌های اطلاعاتی پیشرفته اعتراضات را مهار می‌کنند.
۴. مشارکت اقشار مختلف جامعه ترکیه: در اعتراضات ترکیه (مانند اعتراضات گزی در ۲۰۱۳)، طیف وسیعی از طبقات اجتماعی، از دانشجویان تا طبقه متوسط شهری، شرکت می‌کنند.ایران: در ایران، اعتراضات معمولاً در ابتدا توسط طبقات خاصی (مانند دانشجویان، زنان یا کارگران) شروع می‌شود و کمتر به یک جنبش سراسری تبدیل می‌شود، زیرا ارتباط بین گروه‌های مختلف اجتماعی دشوار است.
۵. آزادی‌های اجتماعی و تأثیر آن بر اعتراضاتترکیه: آزادی‌های اجتماعی (مانند پوشش، رسانه‌های اجتماعی، و روابط اجتماعی) در ترکیه بیشتر از ایران است، که باعث می‌شود انگیزه اعتراضات در ایران شدیدتر اما سرکوب نیز سنگین‌تر باشد.
ایران: محدودیت‌های اجتماعی گسترده‌تر است، و سرکوب اعتراضات گاه شامل مجازات‌های شدیدتر از جمله برخوردهای قضایی سنگین و حتی اعدام معترضان می‌شود.
نتیجه‌گیری:در ترکیه به دلیل فضای بازتر سیاسی و اجتماعی، اعتراضات گسترده‌تر و با دوام‌تر هستند، اما در ایران به دلیل سرکوب شدید، سازماندهی محدود و قطع ارتباطات، اعتراضات به سرعت پراکنده می‌شوند.
همچنین از جنبه دینی و مذهبی، تفاوت‌های مهمی بین اعتراضات در ترکیه و ایران وجود دارد که بر شدت، گستردگی و نوع واکنش حکومت‌ها تأثیر می‌گذارد:
۱. جایگاه دین در حکومت و جامعه ایران: حکومت ایران یک نظام دینی-ایدئولوژیک شیعه است که بر اساس «ولایت فقیه» اداره می‌شود. مشروعیت نظام کاملاً به دین و تفسیر خاصی از اسلام وابسته است، بنابراین هر اعتراضی به‌نوعی چالشی علیه اساس نظام محسوب می‌شود. از این رو، حکومت اعتراضات را نه صرفاً به عنوان نارضایتی اجتماعی، بلکه به عنوان تهدیدی ایدئولوژیک تلقی می‌کند و سرکوب را با توجیهات مذهبی توجیه می‌کند.
ترکیه: ترکیه بر اساس سکولاریسم آتاتورکی شکل گرفته است، اگرچه حزب حاکم (عدالت و توسعه) دارای گرایش‌های اسلام‌گرایانه است، اما حکومت رسماً سکولار باقی مانده است. بنابراین، اعتراضات علیه دولت لزوماً به‌عنوان حمله به دین تلقی نمی‌شود، و مشروعیت دولت به‌طور کامل به مذهب گره نخورده است.
۲. نقش روحانیت در اعتراضات ایران:
روحانیت شیعه در ایران نقش اساسی در حفظ نظام دارد و اعتراضات مردمی معمولاً با مخالفت شدید روحانیون حاکم مواجه می‌شود. حکومت تلاش می‌کند هرگونه اعتراض را با برچسب «فتنه»، «توطئه دشمن»، و «ضد اسلام» سرکوب کند. با این حال، بخشی از روحانیون مخالف حکومت نیز وجود دارند، ولی صدای آن‌ها تحت فشار قرار دارد.
ترکیه: روحانیت در ترکیه به دلیل سابقه سکولاریسم، نقش مستقیمی در سیاست ندارد. برخی گروه‌های مذهبی (مانند جماعت گولن) در گذشته با دولت درگیر شده‌اند، اما به‌طور کلی اعتراضات در ترکیه بیشتر ماهیت سیاسی و اجتماعی دارند تا مذهبی.
۳. استفاده از مذهب برای کنترل جامعه ایران: حکومت ایران از مذهب برای کنترل اجتماعی و سیاسی استفاده می‌کند. اعتراضات معمولاً با تبلیغات حکومتی که آن‌ها را «ضد اسلام» یا «توطئه استکبار جهانی» معرفی می‌کند، سرکوب می‌شوند. حکومت از ابزارهایی مانند نماز جمعه، هیئت‌های مذهبی، و بسیج برای مهار نارضایتی‌ها استفاده می‌کند.
ترکیه: در ترکیه، مذهب بیشتر یک ابزار سیاسی برای جلب حمایت عمومی است تا سرکوب اعتراضات. اردوغان از نمادهای مذهبی برای بسیج طرفدارانش استفاده می‌کند، اما حکومت او به ندرت اعتراضات را با عناوین مذهبی سرکوب می‌کند.
۴. میزان همسویی اعتراضات با خواسته‌های مذهبی ایران:
بسیاری از اعتراضات در ایران به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر ضد سیاست‌های مذهبی حکومت (مانند حجاب اجباری، اجرای احکام شرعی، و محدودیت‌های مذهبی) هستند. از این رو، اعتراضات اغلب نه فقط سیاسی، بلکه ضد ایدئولوژی دینی حکومت نیز هستند.
ترکیه: اعتراضات در ترکیه معمولاً مطالبات سیاسی و اجتماعی دارند، و کمتر بر موضوعات مذهبی متمرکز هستند. در برخی موارد، اعتراضات حتی علیه روند اسلام‌گرایی دولت بوده است (مانند اعتراضات گزی در ۲۰۱۳ که تا حدی مخالفت با محدودیت‌های دولتی بر سبک زندگی سکولارها بود).
۵. واکنش مذهبیون به اعتراضاتایران: روحانیون حکومتی در ایران معمولاً اعتراضات را حرام و مخالف اسلام معرفی می‌کنند و از مردم می‌خواهند که از «اغتشاشگران» فاصله بگیرند.
ترکیه: در ترکیه، برخی روحانیون طرفدار اردوغان ممکن است علیه اعتراضات موضع بگیرند، اما مخالفت با دولت در بین روحانیون مذهبی کمتر حساسیت‌برانگیز است.جمع‌بندیدر ایران، اعتراضات اغلب با نظام دینی حاکم در تضاد قرار می‌گیرد، حکومت از دین برای مشروعیت‌بخشی به سرکوب استفاده می‌کند، و مخالفان به‌عنوان «دشمن دین» معرفی می‌شوند.در ترکیه، اعتراضات بیشتر رنگ و بوی سیاسی و اجتماعی دارند، و دولت کمتر از دین به‌عنوان ابزار سرکوب استفاده می‌کند.بنابراین، رابطه عمیق دین و حکومت در ایران، اعتراضات را به یک چالش ایدئولوژیک برای نظام تبدیل می‌کند و شدت سرکوب را افزایش می‌دهد، در حالی که در ترکیه اعتراضات عمدتاً سیاسی بوده و فضای بازتری برای ابراز نارضایتی وجود دارد.
نویسنده: شهرام پناهی
written by : Shahram panahi